Wersja polska nglish version
Logo Studia Socjologiczne
Logo PAN Logo UW
Uwaga Autorzy!

Od maja 2024 „Studia Socjologiczne” zmieniają zapis bibliografii. Przechodzimy na standard APA 7. Patrz zakładka „Dla Autorów”.

Studia Socjologiczne 2/2016 (221)

Ideologie i utopie późnego kapitalizmu

Dominika Michalak i Krzysztof Świrek: Ideologie i utopie późnego kapitalizmu. Wstęp, s. 9–10


Krzysztof Świrek: Fredric Jameson i rewolucje kulturalne kapitalizmu, s. 11–40

Artykuł jest analizą kilku najważniejszych koncepcji, za pomocą których Fredric Jameson rozwija swój projekt krytyki kultury. Przedstawia psychoanalityczne i marksistowskie inspiracje jego myśli, a także różne zakresy jego projektu interpretacji: od poziomu tekstu po poziomu przemian historycznych. Podstawowym celem hermeneutyki Jamesona jest odczytanie społecznych znaczeń figur narracyjnych, fabularnych rozwiązań, wreszcie technik autorskich i najszerzej – „dominant kulturowych” (realizmu, modernizmu i postmodernizmu). W artykule projekt Jamesona zostaje odniesiony do koncepcji „rewolucji kulturalnej kapitalizmu”, jako pojęcia opisującego wpływ kapitalizmu na formy symboliczne i konstrukcję podmiotowości. Do analizy wybrano te teksty Jamesona, w których głównym przedmiotem zainteresowania uczynił on kino.

Główne pojęcia: marksizm; psychoanaliza; Fredric Jameson; nieświadomość po lityczna; dominanta kulturowa; mapowanie poznawcze; urzeczowienie; kapitalizm; socjologia kina.


Marta Bucholc: Pacyfikacja, ryzyko i zaangażowanie w późnym kapitalizmie, s. 41–61

Punktem wyjścia dla artykułu jest rozdarcie tradycji socjologicznej pomiędzy poszukiwaniem neutralnego spojrzenia na swój przedmiot a społecznym zaangażowaniem. Autorka pokazuje, że napięcie to od ponad wieku nadaje rytm rozwojowi myśli społecznej oraz instytucji badawczych i akademickich. Analizuje trzy wątki we wspólnej historii socjologii i kultury kapitalizmu: pacyfikację, przemoc i ryzyko. Podkreśla rolę neutralności dla pacyfikacji kultury Zachodu. Twierdzi, że w późnym kapitalizmie dominującą tendencją w myśleniu o naukach społecznych jest zaangażowanie, co sprawia, że socjologia częściej podsyca społeczne lęki, niż sprzyja – jak neutralne postawy badawcze – pacyfikacji.

Główne pojęcia: neutralność; zaangażowanie; ryzyko; Max Weber; Norbert Elias.


Dominika Michalak: Trzecia droga Marthy Nussbaum – współczucie w kulturze późnego kapitalizmu, s. 63–84

Celem niniejszego artykułu jest rozważenie jednej z tez wysuwanych przez Marthę Nussbaum w debacie na temat publicznej wartości humanistyki. Według filozofki, współczesne demokracje potrzebują współczujących obywateli, a pożyteczny w demokracji rodzaj współczucia najlepiej w sobie wyrobić, studiując sztuki wyzwolone. Staram się zrekonstruować tę myśl i wskazać jej socjologiczne implikacje. Wpisując ją w kontekst debaty nad kryzysem publicznego zaangażowania, przedstawiam ideę Nussbaum jako oryginalną propozycję przywrócenia sensu sprawom publicznym. Jednocześnie wskazuję na socjologiczne mankamenty koncepcji Amerykanki wynikające z nieobecności problematyki związanej z procesami racjonalizacji życia politycznego oraz strukturą społeczną. Polityczną rolę, jaką Nussbaum przypisuje współczuciu, można opisać jako element liberalnej utopii – to narzędzie bieżącej korekty fatalizmów instytucji liberalnej demokracji raczej niż ich przebudowy.

Główne pojęcia: współczucie; emocje; uniwersytet; Martha Nussbaum; kapitalizm.


Krzysztof Tyszka: Człowiek w drodze. O losach metafory wędrowca, 85–95

Artykuł poświęcony jest analizie metafor, które ujmują człowieka jako wędrowca, a świat jako miejsce jego wędrówki. Punktem wyjścia jest tu porównanie dwóch postaw pielgrzyma: charakterystycznej dla społeczeństwa tradycyjnego, której symbolem jest Abraham, i właściwej epoce nowoczesności – purytańskiego przedsiębiorcy. W tym kontekście ukazane zostają przemiany, jakie zaszły w owej „wędrówce” w późnej nowoczesności. Przedmiotem analizy są postacie „turysty” i „włóczęgi” opisane przez Zygmunta Baumana.

Główne pojęcia: pielgrzym; purytanin; ponowoczesność; Lew Szestow; Max Weber; Zygmunt Bauman.


Artykuły 

Barbara Jabłońska: Socjologia muzyki i podejście socjologiczno-audialne (uwagi teoretyczno-metodologiczne), s. 99–121

Celem artykułu jest ukazanie specyfiki badań nad muzyką i społeczeństwem, a także omówienie postulatów badawczych, składający się na metodologiczny program dla socjologii muzyki. Główną osią rozważań jest tzw. podejście socjologiczno-audialne, stanowiące propozycję dla szeroko pojętych studiów nad muzycznym wymiarem życia społecznego. W szczególności omówiono takie zagadnienia, jak perspektywa rozumiejąca, pamięć społeczno-muzyczna, „odpowiednie sposoby słuchania” i kontekstowe uchwycanie sytuacji społeczno-muzycznych, kompetencje muzyczne i dyspozycje estetyczne, znaczeniowość muzyki oraz komunikacyjna perspektywa badania praktyk muzycznych, politetyczne pojmowanie procesu muzycznego, heterogeniczne rozumienie audialności, a także procesy racjonalizacji praktyk muzycznych.

Główne pojęcia: socjologia muzyki; socjologia interpretatywna; podejście socjologiczno-audialne; praktyki muzyczne.


Henryk Domański: Omniworyzm jedzenia i stratyfikacja społeczna, s. 123–143

Opierając się na danych z badań przeprowadzonych w 2013 roku na próbie ogólnopolskiej próbuję ustalić, w jakim stopniu omnioworyzm, czyli różnorodność zwyczajów jedzenia, koncentruje się w kategoriach struktury społecznej o wyższym statusie, podobnie jak stwierdzono to w krajach zachodnich. Po drugie, czy zjawisko to zastąpiło wymiar hierarchicznego podziału na kategorie o wysokim statusie, które reprezentują najbardziej „prestiżowe” wzory kultury, i kategorie reprezentujące kultury popularno-ludowe. Uzyskane wyniki potwierdzają, że omniworyzm jedzenia okazuje się stopniowalnym zjawiskiem, które najsilniej dochodzi do głosu w kategorii określanej mianem inteligencji, wyprzedzającej właścicieli, niższe klasy średnie i znacz- nie poniżej – robotników i kategorie rolników. Potwierdza się również występowanie zbieżności między omniworycznością i stratyfikacją kultury, co wskazywałoby, że omniworyczność jest jednym z czynników sprzyjających odtwarzaniu się stratyfikacji klasowej pod względem stylu życia.

Główne pojęcia: wzory jedzenia; stratyfikacja; pochodzenie społeczne; hierarchie stylów życia.


Marek Krajewski: Incydenty. Badając gęste społeczeństwo, s. 145–162

Artykuł prezentuje założenie incydentologii, czyli takiego programu refleksji i badań nad ponowoczesnością, w centrum którego znajduje się spostrzeżenie o normalności i powszechności nagłych oraz zaskakujących epizodów, i to dodatkowo występujących w roli podstawowych czynników organizujących życie społeczne. Zdarzenia tego rodzaju, dawniej marginalne, dziś uzyskują nowy status przede wszystkim ze względu na rosnącą złożoność współczesnej rzeczywistości, która z kolei czyni emergencję jednym z najważniejszych procesów ładotwórczych. Ważnym aspektem artykułu jest również próba pokazania, z jakich powodów „normalizacja” incydentu napotyka na opór tak w myśleniu potocznym, w działaniach państwa, jak i w naukowej refleksji nad życiem społecznym. Źródeł tego oporu poszukuję przede wszystkim w trwałości, wypracowanych przez nowoczesność, schematów rozumienia i wyjaśniania rzeczywistości.

Główne pojęcia: emergencja; złożoność; sieć; społeczeństwo ponowoczesne; incydent; epizod; zdarzenie; interakcje; incydentologia; media.


Magdalena Zdun: Innowacyjność jako kategoria analityczna zmiany społecznej. O dychotomicznej naturze pojęcia, s. 163–185

Celem artykułu jest przedstawienie socjologicznej dyskusji wokół innowacyjności, wraz z wyjawieniem potencjału interpretacyjnego przyjętej do analizy kategorii. Cechą prymarną wyróżnionej kategorii jest dychotomiczność jej natury, rozumiana za sprawą wyszczególnionych linii dwubiegunowej analizy. Innowacyjność umieszczona kolejno między tym co aksjologiczne i prakseologiczne, elitarne i egalitarne oraz jednostkowe i systemowe, daje się poznać jako explanans i explanandum socjologicznej analizy, kategoria absolutna i służebna zarazem. Z jednej strony, jej wyjaśnienie możliwe jest wyłącznie za sprawą dyskusji w odniesieniu do podstawowych paradygmatów teoretycznych (kulturowego, przedsiębiorczego, technicystycznego), z drugiej – poprzez zaangażowanie tejże kategorii, prawdopodobnym się staje wytłumaczenie procesu zmiany społecznej. Dychotomiczność natury objętej analizą kategorii jest zarazem treścią, jak i metodą prowadzonego wywodu.

Główne pojęcia: innowacyjność; innowacja; zmiana społeczna; kultura; przedsiębiorczość; technicyzm.


Mikołaj Pawlak i Michał Kotnarowski: Siła słabych powiązań na rynku pracy w Polsce, s. 187–215

Według twierdzenia o sile słabych powiązań odgrywają one główną rolę w przepływie informacji, przyczyniają się do spójności społecznej i umożliwiają mobilizację. Kontakty osobiste są najczęstszą formą pozyskiwania informacji o zatrudnieniu, ale są to zazwyczaj kontakty oparte na słabych powiązaniach. W artykule przedstawione są rezultaty badania przeprowadzonego na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie nowo zatrudnionych pracowników. Celem pracy jest prezentacja sposobów pozyskiwania zatrudnienia ze szczególnym uwzględnieniem wykorzystania kontaktów osobistych. Wyniki przeprowadzonych analiz pokazują, iż w Polsce podobnie jak w innych krajach zwykle praca pozyskiwana jest dzięki kontaktom osobistym. Najczęściej wykorzystywane są słabe powiązania. Najważniejszym kontekstem powstania powiązań prowadzących do nowego zatrudnienia jest praca. Rzadziej wykorzystywane są powiązania powstałe w społeczności lokalnej oraz rodzinne. Jednak nie występują wyraźne różnice w dochodach ani zadowoleniu z pracy w zależności od sposobu pozyskania zatrudnienia. Bezrobotni części korzystają ze strategii indywidualnych w poszukiwaniu pracy i są wyłączeni z sieci społecznych powstałych w kontekście pracy.

Główne pojęcia: sieci społeczne; rynek pracy; słabe powiązania; bezrobotni; pozyskiwanie zatrudnienia; dochody; zadowolenie z pracy.


Małgorzata Fabiszak i Anna Brzezińska: Żydzi i Niemcy w Poznaniu – (nie)pamięć w krajobrazie miejskim. Analiza korpusu prasowego i wywiadów grupowych, s. 217–241

Celem artykułu jest opisanie interakcji między zmieniającym się krajobrazem miejskim Poznania, zwłaszcza jego cmentarzy i terenów pocmentarnych, a (nie)pamięcią współczesnych poznaniaków dotyczącą dawnych jego mieszkańców. Badania ilościowe i jakościowe przeprowadzono w dwóch etapach. W pierwszym, opierającym się na metodzie wypracowanej na gruncie językoznawstwa, poddano analizie artykuły prasowe z „Głosu Wielkopolskiego” i lokalnego dodatku do „Gazety Wyborczej”, obejmujące lata 1990–2014. Na ich podstawie wyłoniono zagadnienia szczegółowe do wywiadów grupowych wśród czterech pokoleń poznaniaków. Tym sposobem możliwe było zbadanie pamięci o poznańskich Niemcach i Żydach funkcjonującej zarówno w dyskursie publicznym, jak i w nieoficjalnych rozmowach zwykłych mieszkańców miasta.

Główne pojęcia: pamięć społeczna; miasto; Poznań; Żydzi; Niemcy; wywiady grupowe.


Esej recenzyjny

Janusz Mucha: Płeć, szamanizm i rasa we wczesnej antropologii społeczno-kulturowej (rec. z: G. Kubica: Maria Czaplicka – płeć, szamanizm, rasa. Biografia antropologiczna), s. 245–256


Recenzje

Sławomir Magala: Im mądrzej, tym głupiej (rec. z A. Zybertowicz i inni, Samobójstwo Oświecenia? Jak neuronauka i nowe technologie pustoszą ludzki świat.), s. 259–268


Mateusz Grodecki: Nowe szaliki i stare kaptury (rec. z D. Antonowicz, R. Kossakowski i T. Szlendak. Aborygeni i konsumenci. O kibicowskiej wspólnocie, komercjalizacji futbolu i stadionowym apartheidzie), s. 269–279


Młoda socjologia

(www.studiasocjologiczne.pl)

Aleksandra Drabina: Symboliczne przestrzenie kreowania tożsamości homoseksualnych mężczyzn w kinie amerykańskim

Numer bieżący

Studia Socjologiczne nr 1/2024 (252)