Bogdan Cichomski (5 lutego 1941 – 2 maja 2015) (Zbigniew Sawiński i Marcin W. Zieliński), s. 5–8

 

 

* * *

Socjologia starzenia

Andreas Hoff i Jolanta Perek-Białas: Introduction: Towards a Sociology of Ageing in Central and Eastern Europe, s. 9–21

While Central and Eastern European (CEE) countries have not yet dealt with all social problems resulting from the post-communist transformation process they are faced with a new challenge – the transition towards ageing societies. Demographic projections indicate that CEE is en route towards becoming the oldest part of Europe in the second half of the 21^st century. This article argues that the sociology of ageing is uniquely equipped with the necessary toolkit for analysing emerging social problems and social cleavages characteristic of ageing societies and for proposing mechanisms for their solution. Subsequently, we will outline the contribution of sociology of ageing theory building to the analysis of ageing societies, beginning with the international sociology of ageing before focusing specifically on the sociology of ageing in CEE. The introduction of the articles in this Special issue of STUDIA SOCIOLOGICZNE is embedded in this discussion.

Key words: population ageing; sociology of ageing; Central and Eastern Europe.

 

 

Magdalena Rosochacka-Gmitrzak i Mariola Racław: Opieka nad zależnymi osobami starszymi w rodzinie: ryzyko i ambiwalencja, s. 23–47

W artykule analizujemy pojęcie opieki nieformalnej nad osobami starszymi jako dynamiczny proces o charakterze instrumentalnym (zmienne zestawy czynności, miejsc i powiązań interpersonalnych) i emocjonalnym. Wskazujemy, że współcześnie opieka nieformalna dla opiekuna staje się ryzykiem, którego nie antycypują w adekwatny sposób polityki społeczne w krajach naszego kontynentu. Dodatkowo, w państwach posttransformacyjnych poleganie na krewnych i wykorzystywanie sieci społecznych jest często jedyną dostępną i konieczną strategią radzenia sobie przez seniora z deprywacją potrzeb – w obliczu doznawanego ubóstwa i słabości instytucjonalnego wsparcia. Zmiany socjo-kulturowe i demograficzne wskazują jednak na wzrost znaczenia emocji i dyktowanych nimi wyborów w podejmowaniu trudu opieki nad osobami starszymi. Zmieniają się relacje międzypokoleniowe, które coraz częściej będą miały charakter ambiwalentny.

Główne pojęcia: starzenie się, relacje międzypokoleniowe; rodzina; opieka; ryzyko; ambiwalencja.

 

 

Marcela Petrová Kafková: Older People as Care Givers and Their Roles in Family in the Era of Active Ageing: Case of the Czech Republic, s. 49–73

In this paper I deal with the issue of care that older people provide to others. In the traditional paradigm, older people are being perceived as recipients of care, but there are new views that show that they are also important providers of care, especially for those of younger age. This text focuses on the purpose for the three major social roles of older people—the role of grandparents, the role of care giving, and the economical role, as well as the intensity with which older people perform these roles. It also describes the balance of these roles and the effects this harmonization brings for the well-being of the older person. As the primary source, the data SHARE 2010 for the Czech Republic is being used. The results showed significant activity of the older people in the intergenerational family solidarity. Most of older people babysit their grandchildren, approximately one-third of them provide personal and practical assistance to other individuals. All such care, whether it be for grandchildren or for other relatives, is often quite intense. The data indicated traditionally higher participation of women in care. A surprising finding from the analysis, though, is the minor effect of the care on well-being of the care giver.

Key words: older people; SHARE; grandparents; active ageing; Czech Republic; role overload.

 

 

Valentina Hlebec: Care Arrangements among Social Home Care Users in Slovenia, s. 75–96

With transition process in Slovenia, starting in 1991, also care for older people was considerably transformed. Policy measures and new services for older people living at home and their informal, mostly family, carers were the most essential contribution in this area. Social home care, as one of these services, is the focus of the paper. The first Slovenian representative survey of social home care users (2013) was used to assess the care arrangements among users of social home care. Multiple cluster analysis for symbolic data (no care, formal care only, informal care only, mixed care) carried out on 22 activities of daily living, discovered five groups of social home care users. Clusters were empirically aligned with availability of informal care network and need for care. Care arrangements empirically show compensatory and supplementary function of formal care in complementary model. Social home care was the most frequently selected additional source of care in assessment of future need for care across all clusters, with informal network being the second most frequently selected source.

Key words: older people; social home care; formal care.

 

 

Łukasz Krzyżowski: Social Remittances and Modifications of Polish Intergenerational Care Cultures. Polish Migrants in Austria and Iceland and their Elderly Parents, s. 97–118

The change of the Polish cultures of old age is taking place as a result of intense international movement of Poles, which affects the recomposition of family ties. The effect of international migration is the emergence of transnational families that operate across borders of nation states. The purpose of this article is to present – on the basis of both quantitative and qualitative research – a transnational family functioning in the early phase (70–79 years) and advanced (80+) ages of the generation of grandparents. In this article I show transnational forms of intergenerational care of elderly parents and the changes taking place in Polish cultures of old age as a result of international migration of a generation of adult children. The analysis presented in the paper expands the knowledge about intergenerational transfers in the context of international migration. In addition, by focusing on transnational practices, the impact of cultures of the host countries (Austria, Iceland) on changes in the Polish culture in the area of care on ageing people will be examined, thus enriching the literature on social remittances.

Key words: cultures of old age; transnational family; social remittances; transnational caregiving.

 

 

Beata Tobiasz-Adamczyk i Katarzyna Zawisza: Regional Differences and Determinants of Social Capital in Polish Elders, s. 119–141

The paper presents the regional differences in an informal social capital in older age and the role of socio-medical determinants such as the role of self-rated health, migration and socio-demographic characteristics of individuals across NUTS1 regions of Poland. Data based on 1299 interviews performed among people aged 65 and older. Analysis confirmed statistically significant differences between regions in relation to social participation, social support, social network, trust and loneliness, but also different determinants of mentioned dimensions of social capital observed in the considered regions.

Key words: older people; regional differences in informal social capital; socio-medical determinants.

 

 

Justyna Stypińska: Starszy pracownik na rynku pracy w Polsce: 40+? 50+? Czy tylko „plus”?, s. 143–165

Artykuł przedstawia proces społecznego konstruowania starości na rynku pracy w Polsce, który dokonuje się za pomocą poszczególnych dystynkcji wiekowych, jakimi są między innymi wiek chronologiczny, społeczny, psychologiczny czy kognitywny. Analiza treści 30 wywiadów pogłębionych z małopolskimi pracodawcami w małych, średnich i dużych przedsiębiorstwach, a także wywiadów eksperckich z przedstawicielami instytucji rynku pracy służy za materiał empiryczny do odpowiedzi na pytanie o istotność poszczególnych progów wiekowych dla sytuacji jednostki w obszarze zatrudnienia. Artykuł ukazuje ponadto działanie mechanizmów wykluczania osób starszych z rynku pracy, które można zaobserwować zwłaszcza w niektórych sektorach gospodarki, choć czynione są postępy w kierunku zwiększenia efektywności obowiązującego w Polsce prawa antydyskryminacyjnego.

Główne pojęcia: socjologia starości; dyskryminacja wiekowa; dystynkcje wiekowe; rynek pracy; ageizm.

 

 

Konrad Turek: Znaczenie wieku na rynku pracy – model relacji pomiędzy pracownikiem i pracodawcą, s. 167–194

Pracodawcy odgrywają podstawową rolę w definiowaniu warunków kontynuowania lub opuszczenia pracy w wieku emerytalnym. W artykule został zaprezentowany zarys teoretyczny relacji pomiędzy pracodawcą i pracownikiem. Wiek pracownika ma znaczenie: chociaż nie determinuje on tej relacji, to jest jednym ze wskaźników dla oceny dopasowania i określania oczekiwanej wartości pracownika. Analizie zostały poddane uwarunkowania preferencji wiekowych polskich pracodawców wobec pracowników. Zaprezentowano je w formie zestawu modeli regresji logistycznych dla akceptacji kandydatów w wieku od 20 do 65 lat. Dane pochodzą z największych polskich badań pracodawców Bilans Kapitału Ludzkiego 2010–2013. Wyniki wskazują na powszechne występowania typizacji wiekowej w procesie rekrutacji. Wśród uwarunkowań preferencji wiekowych istotna była między innymi strategia inwestycji w nowego pracownika, zawód, do jakiego poszukiwany był kandydat, wymagania wobec doświadczenia, wykształcenia i kompetencji kandydata. Wyniki wskazują także na związek typizacji wiekowej z typizacją płciową.

Główne pojęcia: ageing; starsi pracownicy; stereotypy wiekowe; badania pracodawców; proces rekrutacji.

 

 

Małgorzata Halicka, Jerzy Halicki, Emilia Kramkowska i Anna Szafranek: Law Enforcement, the Judiciary and Intimate Partner Violence against the Elderly in Court Files, s. 195–214

The problem of violence against the elderly, especially in the context of law enforcement institutions, has so far been poorly studied. Insufficient knowledge of the subject suggest further research. This need was noticed by the authors of this work, leading to an attempt to take a closer look at the problem and perform preliminary research. The article is based on an analysis of the documents from the District Court in Białystok performed as part of the international project: Mind the Gap. Selected aspects presented in the text are an overview of the information gathered during the analysis of 70 case files concerning intimate partner violence against women aged 60 or more. The victim of intimate partner violence is usually the perpetrator’s wife, who suffers from various health problems and cohabits with the perpetrator. She usually experiences emotional, physical and financial abuse, from a drunk husband. Alcohol addiction has a significant influence on the appearance and persistence of violence. Nevertheless, elderly women are unwilling to turn to any institution for help, call the police, or go to court. On the other hand, law enforcement agencies do not possess tools suited to the specifics of elderly victims. The ageing of Polish society requires a revision of current solutions in the legal system and social aid, in order to adapt them to the needs of the growing population of elderly citizens.

Key words: the elderly; violence; the judiciary.

 

 

Barbara Woźniak, Katarzyna Zawisza i Monika Brzyska: Religia a zdrowie – o zależności między zaangażowaniem religijnym a funkcjonowaniem ciała w starszym wieku, s. 215–239

Badania dotyczące zależności między zaangażowaniem religijnym a zdrowiem pokazują, że religijność może być źródłem wielu korzyści dla jednostki. Na pierwszym miejscu należy wymienić rolę zasobów religijnych w radzeniu sobie ze stresem. Korzyści te mogą mieć realne przełożenie na stan zdrowia, zarówno psychicznego, jak i somatycznego, szczególnie w starszym wieku. W przypadku zdrowia fizycznego wśród mechanizmów wyjaśniających obserwowaną zależność przytacza się nie tylko rolę religii w zmaganiu się z sytuacjami stresowymi, ale wskazuje się również na wpływ norm religijnych na styl życia czy stosunek do własnego ciała. W prezentowanej pracy autorki pokazują część badań przeprowadzonych w ramach projektu dotyczącego wpływu zaangażowania religijnego na zdrowie. Grupą badaną były osoby starsze, deklarujące wyznanie rzymskokatolickie, o różnym poziomie zaangażowania religijnego. Zarówno religijność, jak i zdrowie rozumiane były wielowymiarowo i ocenione kompleksowo na podstawie obszernego kwestionariusza ankiety. Wyniki analiz statystycznych wskazują na związek między niektórymi wymiarami religijności a ogólną percepcją zdrowia i samooceną funkcjonowania fizycznego. Jeśli w pewnych przypadkach to stan zdrowia wpływał na religijność (np. na częstotliwość praktyk wspólnotowych), a nie na odwrót, to w innych kierunek zależności nie jest tak oczywisty i wskazuje na możliwość zinterpretowania zaobserwowanych związków w kategoriach mechanizmów zależności szczegółowo opisanych we wstępie do artykułu.

Główne pojęcia: osoby starsze; religijność; radzenie sobie; zdrowie.

 

 

Joanna Zalewska: Między obyczajem a modą: wykluczenie cyfrowe osób starszych w perspektywie przemian praktyk społecznych, s. 241–263

Celem artykułu jest próba zrozumienia wykluczenia cyfrowego osób starszych w perspektywie teorii praktyk oraz teorii Gilles’a Lipovetsky’ego przejścia od obyczaju do mody. Przeprowadzono badania etnograficzne z użyciem obserwacji uczestniczącej i otwartych wywiadów pogłębionych na temat użytkowania i stosunku wobec nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych. W badaniu wzięło udział 18 osób urodzonych w latach 1918–1942, zamieszkałych w Warszawie. Wśród przedstawicieli pokolenia II RP regulatorem praktyk społecznych były głównie normy obyczajowe, które wyznaczały określony przebieg praktyk. Odstępstwo od nich zaliczane było do kategorii obcości, będącej kategorią numinotyczną. W tych kategoriach można traktować stosunek do nowych technologii. Dla przedstawicieli pokoleń wojennego i ZMP kryterium adaptacji nowych technologii stanowiła ich kolektywna użyteczność. Otwarcie na zmiany, które przyczynią się do poprawy standardu życia, zawdzięczali ideologii postępu. Wśród przedstawicieli pokoleń opozycji obyczajowej i odwilży przejawia się współczesny regulator praktyk – moda, która polega na naśladownictwie nowych zewnętrznych wzorów motywowanych poszukiwaniem pożądanej stymulacji emocjonalnej. Jednostki rozwijają swoje zaangażowanie w praktyki, które przynoszą im emocjonalne korzyści. Umiejętności związane z korzystaniem z nowych technologii są współcześnie elementami większości praktyk angażujących jednostki. Kompetencje cyfrowe są nabywane mimochodem w trakcie wykonywania angażującej praktyki.

Główne pojęcia: socjologia starości; wykluczenie cyfrowe; ICT; praktyki społeczne; obyczaj; moda; starsze pokolenia; ideologia postępu; kategoria obcego; emocje.

 

 

Piotr Czekanowski i Jarosław Załęcki: Aktywność starych mieszkańców Gdańska i jej społeczno-demograficzne uwarunkowania, s. 265–292

Artykuł jest poświęcony głównie zróżnicowanym formom aktywności występującym wśród mieszkańców Gdańska mających co najmniej 65 lat, które zostały rozpoznane w trakcie reprezentatywnych badań (1500 osób) z 2012 roku, opartych na wywiadach kwestionariuszowych. Po przedstawieniu charakterystyki badań oraz przykładowych typologii odnoszących się do rodzajów aktywności będących udziałem ludzi starych, w artykule zostały omówione szczegółowe wyniki badania obejmujące aktywność zawodową, fizyczną, kulturalną, hobbystyczną, związaną z cyberprzestrzenią, towarzysko-sąsiedzką i społeczną (członkostwo w organizacjach, wolontariat). Analiza wyników pokazała, że poziom aktywności respondentów w wielu przypadkach jest zróżnicowany w zależności chociażby od ich płci, wieku czy poziomu wykształcenia. W publikacji zobrazowano również wybrane potrzeby osób zaawansowanych wiekiem w zakresie zinstytucjonalizowanych działań aktywizujących. W artykule zwrócono ponadto uwagę na niedostatek polskich – zwłaszcza socjologicznych – badań poświęconych osobom starszym, przedstawiono niektóre możliwości praktycznego zastosowania wyników badań (rekomendacje, strategie, planowanie) oraz zasygnalizowano potrzebę rozwoju w naszym kraju socjologii starości.

Główne pojęcia: ludzie starzy; starzenie się ludności; rodzaje aktywności ludzi starych; badania socjologiczne ludzi starych; socjologia starości.